Kultura perska i islamska są mało znane przeciętnemu Europejczykowi. Mieliśmy okazję odwiedzić Iran, czyli dawną Persję, poznać choć trochę ludzi, ich kulturę, religię, architekturę i sztukę. Bardzo pozytywnie zaskoczyła nas różnica pomiędzy tym co tam doświadczyliśmy, a tym co słyszeliśmy o Iranie. W tym wpisie chcemy przybliżyć Wam, kilka najpopularniejszych miejsc, związanych z islamem, które udało nam się odwiedzić i umieścić je w małym rysie historyczno-religijnym.

   Islam i jego kultura w oczach przeciętnego Europejczyka kojarzy się dość negatywnie, skrajnie. Wpływ na to ma oczywiście mały kontakt z tą kulturą, silna konkurencja religijna (chrześcijaństwo), jak i media przekazujące tylko radykalne wydarzenia. Naszym celem nie jest ocena wyższości jednej religii nad drugą, a pokazanie jej piękna (nie zapominając oczywiście o ciemnej stronie), które każda religia niesie ze sobą.

   Nasza wiedza opiera się tylko i wyłącznie na informacjach zdobytych na wyjeździe i w internecie. A jak wiadomo, z tym bywa różnie. Dlatego z góry przepraszamy za jakiekolwiek błędy, wpadki czy nieścisłości.

• Fatemeh Masumah Shrine – Mauzoleum Fatimy – Kom
• Shahcheragh Shrine  – Sanktuarium Shah Cheragh – Shiraz
• Nasir ol-Molk – Różowy Meczet – Shiraz
• Wielki Meczet – Isfahan
• Meczet Imama – Isfahan
• Meczet Agha Bozorg – Kashan
• Shah Nematollah Vali Shrine – Mahan
• Shush-e Daniyal – Suza
• Mauzoleum ajatollaha Chomeiniego – Teheran
  • _{Islam, Szyici}
  • _{Imam i kalif czyli szyici i sunnici}
  • _{Dynastie rządzące Persją (Iranem)}
  • _{ajatollah, ejwan, minaret, zarih, medresa, mułła, mihrab}
• Ciekawostki
• Mapa

Maczet Imama – Meczet Królewski – Isfahan – Iran

   Jak już wspomnieliśmy Iran to głównie islam w odłamie szyickim. Szyitów na świecie jest stosunkowo mało niespełna 20% wszystkich muzułmanów, przez co w większości krajów są prześladowani. Szyici to dość tolerancyjne i mało radykalne wyznanie, w wielu aspektach zbliżające się do chrześcijaństwa. Stwierdzenie to może zaskakiwać, bo z Iranu dochodzą do nas bardzo ekstremalne informacje, jednak tak jak w większości religii nie jest to związane z samą religią, a niestety z kościołem i jego radykalną władzą. Trochę więcej o islamie i Szyitach poczytać, możecie w drugiej części wpisu >>>

   Co do samych Persów (Irańczyków) są to wspaniali, bardzo mili, uczciwi i uczynni ludzie. Szyici tak jak i inne religie mają swoje świątynie i sanktuaria, poświęcone „wybitnym ludziom” – w islamie, tak jak i większości religii nie ma świętych – które, odwiedzają i modlą się w nich, mniej lub bardziej gorliwie.
Większość z tych świątyń to wspaniałe działa sztuki, które z pewnością warto zobaczyć.

Nasir ol-Molk – Różowy Meczet – Shiraz

Fatemeh Masumah Shrine – Mauzoleum Fatimy

(pers. حرم فاطمه معصومه)
Kom (Qom) (pers. قم ) to uważane za drugie najświętsze miasto szyizmu, jest miejscem pochówku Fatimy Masoumeh, do której, mauzoleum co roku przybywają setki tysięcy pielgrzymów prosić Fatimę o błogosławieństwo, a ona sama jest uznawana za wyjątkową postać w islamie. Kom jest największym skupiskiem szyickich duchownych i hawz w Iranie. Hawza to szyickie seminarium, uczelnia teologiczna, na której wykładowcami są ajatollahowie.

Kom widok na kopuły meczetów Sanktuarium Fatimy.

   Dzisiaj mauzoleum Fatimy może za darmo zwiedzić każdy, w tym i niewierny. Zwiedza się nie do końca samemu. Każdej grupie przedzielany jest za darmo przewodnik angielskojęzyczny, który opowiada o islamie i o świątyni. Zgodnie z prawem islamskim kobiety muszą bezwzględnie ubrać czadory, zasłaniający całe ciało łącznie z włosami i stopami. Mężczyźni muszą mieć długie spodnie i zakryte ramiona.

Kobiety muszą założyć czador i dokładnie zakryć ciało – Fatemeh Masumah Shrine – Qom

   Nie wszystkie miejsca są dozwolone do zwiedzania, szczególnie podczas modlitwy, o tym dokładnie opowiada przewodnik. Lepiej zwiedzać indywidualnie niż grupą, bo grupa ma większe ograniczenia. Sanktuarium składa się z trzech placów, dookoła których wznoszą się trzy kopuły i sześć minaretów. Wszystkie ściany fasad, wież czy portali ozdobione są pięknymi freskami w niebieskich odcieniach. Bogactwo, precyzja i ilość wzorów robi oszołamiające wrażenie. Do tego piękne, wielkie, złote kopuły i oszałamiający portyk wyłożony tysiącami lustrzanych kafli odbijających światło padające z każdej ze stron. W każdym zakątku na ziemi siedzieli lub klęczeli modlący się ludzie. Osobno grupki kobiet osobno mężczyzn.

Fatimah bint Musa al-Kadhim (arab. فاطمة بنت الإمام موسى الكاظم) znana jako Maasouma (Bezgrzeszna), była córką siódmego imama Moussa Ibn Jaa’far i siostrą ósmego imama Ali ar-Rida (Rezy). Często mylona jest z Fatimą córką Mahometa.

Patrząc na dzisiejsze zasady islamu, można by zastanowić się dlaczego tak ważną rolę w kulcie pełni kobieta? Jak już wspomnieliśmy w islamie nie ma świętych, przynajmniej w formie nam znanej. Są jednak osoby uznane za wyjątkowo godne czci, mądre nierzadko mające wyjątkowe zasługi lub blisko spokrewnione z wybitnymi imamami. Fatimah bint Musa al-Kadhim była imamzadeh, czyli w prostej linii potomkinią imamów. Była bardzo mądra i biegła w naukach islamu, interpretacji nauk jej pra….para dziadka Mahometa. Również wiele z hadis – świętych przypowieści – mówi właśnie o niej. Ona sama została otruta przez zwolenników sunnickich. Miejsce jej śmierci w Kom było świadkiem największej liczby cudów w świecie szyickim.

Lustarzny portyk, złota kopuła i minarety nad Fatemeh Masumah Shrine

---

Shahcheragh Shrine  – Sanktuarium Shah Cheragh

Shāh Chérāgh (pers. شاه چراغ) lub Shahcheragh Shrine to sanktuarium z grobowcem Ahmeda bin Musy (syna VII imama Musy al-Kādhima, brata VIII imama Rezy i Fatimy bint Musa al-Kadhim). Ahmad został zabity w Szirazie (Shiraz, pers. شیراز) przez Abbasydów w drodze do brata i tam też został pochowany.

Według legendy około 900 roku n.e. wędrowiec zauważył połyskliwy obiekt w oddali. Podszedł do niego i zobaczył grób emitujący światło. W środku znalazł zwłoki muzułmanina w pełnym uzbrojeniu. Ciało nosiło pierścień z napisem al-’Izzatu Lillāh, Ahmad bin Mūsā, co oznacza „Duma należy do Boga, Ahmada, syna Musy”. W ten sposób stało się wiadome, że było to miejsce pochówku syna Musy al-Kadhima. I tak miejsce to stało się obiektem pielgrzymek Szyitów, i jest nim do dziś.

Jeden z pięknych ejwanów w meczecie Shahcheragh Shrine

   Główne prace zainicjowała królowa Tash Khātūn (matka Shāh Abū Ishāq Injū z dynastii Injuidzkiej), choć już wcześniej od stu lat istniał tu niewielki meczet. Sanktuarium, jak i sam meczet przez wieki wielokrotnie przechodziły przebudowy i rozbudowy między innym ze względu na trzęsienia ziemi. Dzisiaj jest to wielki około stu letni plac otoczony licznymi zabudowaniami. Do świątyni wchodzi się przez wielki portyk z dziesięcioma kolumnami. Oszałamiające wrażenie robią ściany wyłożone mozaikami lustrzanymi, sztukaterią i ornamentyką. Shāh-é-Chérāgh po persku oznacza „Króla Światła”. Związane jest to z wystrojem wnętrza świątyni, które zdobią miliony kawałków szkła i luster odbijających światło. Całość oświetlona jest wieloma wielkimi, kryształowymi żyrandolami. Na podłodze jak to w meczecie perskie dywany. Poszczególne pomieszczenia odgrodzone są srebrnymi elementami.

Złoto lustrzane sale w Shahcheragh Shrine

   We wnęce między meczetem a kopułą mieści się grobowiec Ahmeda bin Musy zabezpieczony kratowanym zarihem. W całym kompleksie znajdują się ty też inne grobowce między innymi Mohammada, brata  Ahmeda bin Musy.

Niesamowite zdobienia ścian.

   Meczet Shāh Chérāgh  ten jest uważany za jeden z najpiękniejszych na świecie. Piękny jest w dzień, ale chyba największe wrażenie robi w nocy. Gdy całość zostaje mistycznie podświetlona. Nad portykiem po obydwu stronach górują dwa minarety, a między nimi chyba najwspanialsza kopuła, jaką kiedykolwiek widzieliśmy. Wrażenie jest takie, jak by była ona ażurowa, a światło padało od wewnątrz, ukazując piękne zdobienia na jej powierzchni.

Portyk meczetu Shahcheragh Shrine wraz z kolumnami, minaretami i kopułą.

  Tak jak i w większości mauzoleów czy sanktuariów, są tu rygorystycznie przestrzegane zasady podziału na płeć. Wejścia i pomieszczenia dla kobiet i mężczyzn są podzielone i odseparowane od siebie. Dodatkowo jak zwykle kobiety muszą nałożyć na siebie workowate czadory. Dopiero na placu można się znów pomieszać.

---

Nasir ol-Molk – Różowy Meczet

(pers. ‏مسجد نصير الملكý, Masdżed-e Nasir ol-Molk) to drugi z pięknych meczetów w Szirazie (Shiraz, pers. شیراز). Powstał za panowania dynastii Kadżarów, w odróżnieniu od pobliskiego Sanktuarium Shah Cheragh przyciąga do siebie nie tyle dla przeżyć duchowych (choć oczywiście też), ale dla przeżyć estetycznych i wizualnych. Z zewnątrz ten niezbyt obszerny meczet nie wyróżnia się niczym szczególnym od innych meczetów w okolicy. Na głównym dziedzińcu owszem są dwa piękne ejwany, zdobione motywami roślinnymi, jednak to, co przyciąga tu najbardziej to główna sala modlitewna.

Ejwan i główny plac Nasir ol-Molk – Różowy Meczet – Shiraz

   Pięknie zdobiony sufit podtrzymywany licznymi grubymi i skrętnymi kolumnami, z pięknymi zdobieniami, freskami i oczywiście mozaikami. To jednak nie wszystko. Całość jest bajecznie oświetlona słońcem padającym przez boczne wielkie okna, ale i to nie wszystko. W oknach tych są kolorowe witraże (bez postaci jak w chrześcijaństwie, bo te w islamie są zabronione*), które nadają wpadającemu światłu bajeczne barwy. Wszystko to rozlewa się po ścianach i podłogach pokrytych pięknymi jak zwykle dywanami. Można się poczuć jak w kalejdoskopie. Tak jak w większości sztuki islamskiej dominują kolory błękitu i zieleni, tak tutaj dominuje róż – symbol piękna – stąd nazwa Różowy Meczet. Oczywiście wszystko dopełnia cała paleta innych ciepłych barw fioletów, żółci, seledynów wpadających smugami do środka. Mimo że sama sala jest dość pusta dzięki dywanom, kolumnom i światłu możemy poczuć się jak w „Baśni z tysiąca i jednej nocy”.

* Oryginalna treść drugiego przykazania przekazanego Mojżeszowi przez Boga na Górze Synaj, jest usunięta i nieuznawana przez katolików i prawosławnych chrześcijan. Muzułmanie, Żydzi i część Chrześcijan (głównie ewangelicy) skrupulatnie przestrzegają tego przykazania, które brzmi oryginalnie: „II. Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, …”

Niesamowite światło w Nasir ol-Molk – Różowy Meczet

   Najlepsza pora do zobaczenia tych efektów jest między godziną 9 a 10, kiedy słońce, wspina się po horyzoncie, świecąc akurat prosto w okna sali modlitewnej. To wtedy powstają bajeczne zdjęcia kobiet w czadorach otulonych paletą barw. Wstęp do meczetu jest niedrogi, ale płatny.

Tu powstają najbarwniejsze sesje zdjęciowe.

---

Wielki Meczet

(pers. مسجد جامع, Masdżed-e Dżame) Największy i najstarszy meczet w Iranie. Od 2012 roku znajduje się na liście UNESCO. Położony w zabytkowym centrum Isfahanu zwany też Meczetem Piątkowym.

Główne wejście do Wielkiego Meczetu przez stary targ.

   Sama podstawa budowli jest najprawdopodobniej przed islamska. Na niej w roku 772 za czasów dynastii Umajadów, postawiono stojące do dzisiaj kolumny i pierwszą najstarszą cześć meczetu. Meczet ten  stał się wzorem do późniejszego stylu architektury islamskiej i meczetów w całej Azji Środkowej. 

Potężne kolumny Wielkiego Meczetu

   Ciężkie i solidne kolumny podtrzymujące łukowate sklepienia do dzisiaj robią niesamowite wrażenie. Dzięki świetlikom w suficie wewnątrz nie potrzeba oświetlenia. Wewnątrz na ścianach nie zachowało się zbyt wiele zdobień. Z zewnątrz natomiast zrekontrowane elementy nadal robią imponujące wrażenie. Przed lub wewnątrz każdego meczetu musi być miejsce do ablucji (mycia). Tutaj miejsce to jest imponujące.

Najpiękniejsza toaleta publiczna.

   W XI wieku meczet przebudowano. Powstały wtedy cztery ejwany, przez które do dzisiaj wchodzi się do wnętrza świątyni. W wejściu do dzisiaj wisi łańcuch, za którym symbolicznie każdy miał immunitet i nie mógł być zatrzymany.

Wielkie ejwany w wielkim meczecie

   Dookoła biegną dwa poziomy arkad i kopulastych pomieszczeń. Meczet otoczony jest starym bazarem, naszym zdaniem ciekawszym niż ten przy głównym placu.

---

Meczet Imama

   (pers. مسجد امام, Masdżed-e Emam), zwany także meczetem Królewskim (pers. مسجد سلطانی, Masdżed-e Soltani) – stoi w samym centrum Isfahanu, przy wielkim placu Imama, wraz z którym jest wpisany na listę UNESCO. Został wzniesiony za czasów Safawitów (1611-1630).

Główny plac Meczetu Królewskiego, wraz z ejwanami.

  Wejście jest trochę nietypowe prosto z głównego placu, po zakupieniu biletu w kasie, przez wielki ejwan z dwoma minaretami. Dookoła czworokątnego dziedzińca rozmieszczone są, kolejne cztery wielkie ejwany, połączone dwupiętrowymi krużgankami, prowadzące każdy do oddzielnej wielkiej sali przykrytej kopułą.
W odróżnieniu od Wielkiego (Piątkowego) Meczetu, w tym meczecie na ścianach zachowały się piękne zdobienia i sztukateria z motywami kaligraficznymi, roślinnym i geometrycznymi jak zwykle głównie w kolorach błękitu, ale i żółtego oraz złotego.

Pięknie inkrustowane sale modlitewne w Meczecie Królewskim.

   Poradzono nam, abyśmy oglądali meczet w godzinach popołudniowych, gdy słońce zbliża się do linii horyzontu. Tak zrobiliśmy i mieliśmy okazję oglądać w salach piękny spektakl, przesuwających się cieni i smug świateł padających przez ażurowe okna umieszczone wysoko w kopule i prześwity poniżej. Na zewnątrz zaś miękkie żółte słońce łagodnie oświetlało krużganki, pięknie komponujące się na tle nieba.
Wszystkie sale, jak i dziedziniec są totalnie puste. Jednak jest ich tyle i w tak różnych kształtach, że obejrzenie choćby większości zajmuje dużo czasu.

Promienie zachodzącego słońca wpadające do wnętrza sal Meczetu Imama.

---

Meczet Agha Bozorg

   Jedną z głównych atrakcji Kaszanu (Kashan) jest piękny Meczet Agha Bozorg (pers. مسجد آقا بزرگ Masjed-e Āghā Bozorg ). Meczet ten, wraz z medresą został zbudowany w XVIII, do modlitw, głoszenia kazań i nauczania przez jednego z najwybitniejszych Persów w ciągu ostatniego tysiąca lat, mułłę Mahdi Naraghi II,  który nosił tytuł Āghā Bozorgh (oznaczającego Wielkiego Pana), nadany mu przez szacha.

  Mułła Mahdi Naraghi II, był w swoich czasach drugą najsilniejszą osobą w Iranie po samym szachu. To on zgromadził, poprowadził do boju i odbił z rąk okupanta rosyjskiego północne ziemie Iranu. Naraghi II, jego ojciec, bracia i synowie to jedni z najwybitniejszych duchownych szyickich, a także jedni z najbardziej znanych, szanowanych irańskich naukowców. Dzięki swojej wielkiej wiedzy, umiejętności jej przekazywania, został przywódcą duchownym całego szyickiego świata. Uznaje się go za najbardziej znaczącego mułłę i przywódcę islamskiego w ciągu ostatniego tysiąca lat, jako jeden z nielicznych został uhonorowany pochowaniem w Sanktuarium Imama Alego.

Dziedziniec meczetu Agha Bozorg – Kashan

  Mieliśmy okazję oglądać Meczet Agha Bozorg pod koniec dnia, tuż przed i po zachodzie słońca. Jego piękno odbite promieniami słońca i za chwilę szczegóły wydobyte światłem lamp. Jego budowa jest dość specyficzna. Ma on dwa poziomy. Plac modlitewny, na który się wchodzi przez ejwan, czyli dużą ozdobną bramę oraz dziedziniec położony poniżej głównego placu, którego początkowo nawet nie widać. Duże wrażenie robi po wejściu widok przeciwległego ejwanu z kopułą i dwoma minaretami na tle gór, przy której znajduje się mihrab – nisza wskazująca kierunek Mekki. Elewacje ścian jak zwykle pokryte są pięknymi mozaikami w niebieskich odcieniach.

Meczet Agha Bozorg

Dookoła dziedzińca leżącego na dolnym poziomie znajdują się sale lekcyjne i modlitewne dla studentów szkoły teologicznej – medresy. Pomieszczenia te nie są ogólnodostępne dla zwiedzających, ale, przy zachowaniu powagi, można było po zmroku zajrzeć przez oświetlone okno i obserwować życie odbywające się wewnątrz do dzisiaj działającej szkoły. Na środku tryska mała fontanna w sadzawce i rośnie kilka drzewek dających w gorące dni trochę cienia. Oczywiście i tutaj kobiety muszą zakładać na siebie workowane czadory. Zwiedzanie jest darmowe.

Meczet Agha Bozorg z medresą

---

Shah Nematollah Vali Shrine

Sanktuarium Szacha Nematollaha Valiego (pers. شاه نعمت‌الله ولی  Shāh Ne’matullāh-i Valī), słynnego irańskiego mistyka i poety, który zmarł w 1431 roku w wieku ponad 100 lat, które stało się miejscem pielgrzymek do miasta Mahan (pers. ماهان).

  Całość to cztery piękne dziedzińce (Atabaków, Vakil-ol-Molki, Mirdamada, Hosseiniyeha), ze stawami i basenem. Nad nimi wznoszą się dwa czterdziestometrowe minarety. Całość pokryta jest błękitno-turkusowymi płytkami w tradycyjne wzory – girih. Do poszczególnych części wchodzi się przez siedem starożytnych drzwi. W głównej części stanowiącej mauzoleum stoi zarih –  czyli przeszklony grobowiec Szacha, okuty ozdobnymi kratami. W jednym z bocznych pomieszczeń znajduje się Dom czterdziestu nocy (Chelleh Khaneh_ (Dom 40 nocy), gdzie Szah Nematollah Vali spędził 40 dni i nocy, wielbiąc Boga.

---

Shush-e Daniyal

   Na terenie miasta Suza można zobaczyć może nie efektowną, ale za to bardzo ciekawą świątynię – Grób proroka Daniela. Sama świątynia wygląda niepozornie. Jest to plac z fontanną, otoczony niskimi budynkami i wystającą stożkową budowlą. Wewnątrz w niewielkiej zdobionej sali znajduje się grobowiec otoczony zarihem proroka Daniela.

Dlaczego jest ona tak ciekawa ? Są dwa powody.
Ponieważ nie ma pewności czy jest to rzeczywiście grób proroka, gdyż o miano miasta z grobem proroka Daniela ubiega się aż sześć miast, są to Babilon, Kirkuk i Al-Mikdadijja w Iraku, Suza i Ize w Iranie oraz Samarkanda w Uzbekistanie. Najbardziej znany i prawdopodobny jest jednak ten w Suzie.

Drugą ciekawostką jest to, kim był sam Daniel, a bardziej dla kogo. Uważany jest za jednego z czterech wielkich proroków (obok Izajasza, Jeremiasza i Ezachiela) Starego Testamentu. Obecnie jego grób stanowi miejsce kultu trzech monoteistycznych religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Wszystkie te religie uznają kult tego „świętego„ i przypada on na 21 lipca. Jest to kolejny element łączący, a nie dzielący te religie.

Prorok Daniel żył ok. 600 lat przed Chrystusem, uznawany jest w religiach abrahamowych (uznających Stary Testament) za proroka, czyli „przemawiającego w imieniu Boga”. Pochodził ze szlachetnego rodu i trafił jako dziecko do niewoli babilońskiej. To on przepowiedział przyjście Mesjasza.

---

Mauzoleum ajatollaha Chomeiniego

   Jedna z najnowszych budowli islamskich Mauzoleum ajatollaha Chomeiniego (pers. حرم سید روحالله خمینی) to gigantyczny kompleks grobowy na przedmieściach Teheranu. Tu właśnie znajdują się szczątki ajatollaha Chomeiniego, który zmarł w 1989 roku, jego żony Khadijeh Saqafi, a także jego drugiego syna, Ahmada.
Kompleks jest cały czas rozbudowywany. Mieszczą się tam sale modlitewne, centrum pamięci i uniwersytet islamski. Dookoła przygotowana jest cała infrastruktura do przyjmowania pielgrzymów wraz z polem namiotowym.

  Cały kompleks przypomina trochę polski Licheń. Wielki przepych, olbrzymie sale, zdobienia i złoto. Sam sarkofag ajatollaha Chomeiniego stoi zamknięty w zarihu na środku wielkiej sali przykrytej złoconą kopułą,  nad którą górują cztery minarety. Do sali wchodzi się przez wielki, bogato zdobiony ejwan.
Mauzoleum jest otwarte dla zwiedzających, a także dla „niewiernych„.

Mauzoleum ajatollaha Chomeiniego pod Teheranem to gigantyczny kompleks świątynny.

Ruhollah Musawi Chomejni
Szyicki przywódca duchowy i pierwszy przywódca rewolucji islamskiej. Wygnany z kraju przez prozachodniego i zlaicyzowanego szacha Rezę Pahlawiego. Głos ajatollaha Chomeiniego był głosem oporu w walce z szachem. Jego głos był nagrywany za granicą, przemycany na kasetach i odtwarzany na bazarach i meczetach. Gnębiony naród, torturowany i terroryzowany przez skorumpowaną władzę (sterowany przez agentów CIA) znienawidził monarchię. Gdy Chomeini powrócił z wygnania, społeczeństwo okrzyknęło go imamem.
1 kwietnia 1979 r., proklamował on Islamska Republika Iranu, konstytucja deklarowała „rządy Boga”, a władzę przejęli radykalni duchowni szyiccy pod przywództwem Chomeiniego. Tysiące intelektualistów o poglądach agnostycznych, w tym wielu naukowców, wojskowych i artystów, szukało ocalenia, uciekając z kraju.
Do historii przeszły słowa Chomeiniego, że Stany Zjednoczone są „Wielkim Szatanem„.

---

   Budowli i zabytków kultury islamskiej w Iranie jest jeszcze dużo więcej. Są ich setki czy tysiące. Wiele z nich równie atrakcyjne i ciekawe. Nie da się ich jednak zobaczyć podczas nawet kilku wyjazdów. Przedstawiliśmy powyżej tych kilka naszym zdaniem najciekawszych.

   Poniżej dla zainteresowanych wyjaśnienie kilku pojęć, które pojawiły się w naszym tekście, mogą one być nieznane dla większości z nas.

---

Islam

   Islam to religia monoteistyczna, mająca wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem. Muzułmanie (wyznawcy islamu) wierzą w jedynego Boga – Allaha.
Świętą księgą islamu jest Koran, objawiony prorokowi Mahometowi przez archanioła Gabriela, który jest „uzupełnieniem” objawień proroków Abrahama, Mojżesza i Jezusa.

Islam należy obok chrześcijaństwa i judaizmu do tzw. „Religii Księgi” czyli wspólnej księgi jaką, jest Stary Testament.

Dogmaty islamu

• Wiara w Allaha – jednego Boga, który nie posiada potomstwa.
• Wiara ’w Jego Anioły’ – np. anioła Gabriela lub Michała.
• Wiara ’w Jego Księgi’ – w Koran (także Torę i Ewangelię – choć nie oznaczają one dokładnie tego samego, co dla żydów i chrześcijan).
• Wiara ’w Jego Proroków’ – np. w proroka Mahometa, Jezusa, Mojżesza, Adama itd.; Mahomet jest „pieczęcią proroków”- ostatnim z nich i tym, który przyniósł ostateczne objawienie.
• Wiara ’w Dzień Ostatni’ – czyli Dzień Sądu Ostatecznego, w którym ludzie będą osądzeni przez Boga.
• Wiara ’w Przeznaczenie’ – czyli że wszelkie dobro i zło, które przydarza się człowiekowi, dzieje się za wolą Boga.

Tak jak i w chrześcijaństwie, tak i w islamie są podziały związane pierwotnie z władzą, a z czasem różniące się szczegółami i interpretacją praw koranicznych. Trzy najważniejsze odłamy islamu to sunnizm, charydżyzm i szyizm.

---

Szyici

(arab. شيعة علي, szī’at Ali – stronnictwo Alego) są drugą najpopularniejszą po sunnitach grupą islamu, stanowią oni niecałe 20% wszystkich muzułmanów na świecie.
Pierwotnie główna różnica między sunnitami i szyitami wywodziła się, od sporu, kto będzie sprawował władzę po śmierci Mahometa.

Według szyitów prawowitymi następcami ostatniego proroka są jedynie potomkowie Alego i Fatimy córki proroka Mahometa, zwani imamami. Sunnici natomiast uznawali za następców proroka kalifów, wybieranych przez wyższych członków społeczności sunnickiej⁽¹⁾.

⁽¹⁾ Od 1924 roku po obaleniu ostatniego kalifa nie ma jednej zwierzchniej władzy nad sunnitami, dlatego władzę próbują przejąć radykalne, fundamentalistyczne grupy typu wahhabitów.

Od czasów śmierci II imama, który był jednocześnie IV kalifem Hasana ibn Alego (przybranego syna i zięcia Mahometa stosunki sunnicko-szyickie są bardzo napięte i naznaczone przemocą. Szyicka mniejszość na przestrzeni wieków była i jest eksterminowana przez sunnicką większość i jej władców, którzy traktowali szyitów jako zagrożenie dla swojej władzy politycznej i religijnej.

Należy pamiętać, że w islamie nie ma oficjalnie żadnej hierarchii duchowieństwa. W szyizmie występuje raczej wiara w mądrość imamów.

---

Imam

Imam – w szyizmie przewodnik, przywódca duchowy społeczności szyickiej, będący potomkiem Alego i Fatimy. Według większości szyitów uważany jest za nieomylnego i posiadającego nadprzyrodzone zdolności. Ostatnim imamem będzie Mahdi – mesjasz, zbawiciel.

U sunnitów imam zwany kalifem nie jest kapłanem, lecz członkiem społeczności wiernych, który prowadzi modlitwy. Imam nie musi być teologiem, powinien mieć tylko dobrą znajomość zasad islamu i Koranu, być mądry i poważany. Muezzin również nie jest duchownym.

Dwunastu imamów

Prorok – „przemawiający w imieniu boga” (np. Mahomet, Jezus, Mojżesz)
Mahomet (??? -632) (arab. محمد إبن عبد الله إبن عبد المطاليب, Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib) + żona Chadidża

synowie Mahometa zmarli
córka Fatima bint Muhammad (600-632) – zaliczana jest do „czterech niezrównanych kobiet islamu” obok Asiji, Marii (matki Jezusa) i swej matki Chadidży.

1. Ali bin Abi Talib (600-661) – kuzyn Mahometa, później przybrany syn Mahometa, później mąż Fatimy (córki Mahometa). Pierwszy imam szyicki. Czwarty i ostatni kalif prawowiernych sunnitów (wcześniejsi: 1. Abu Bakr (573-634), 2 Umar ibn al-Chattab (591-644), 3 Usman ibn Affan (~- 656) ).
2. Hasan ibn Ali (625-669) 
3. Husajan ibn Ali (626-680) (brat Hasana)
4. Ali ibn Husajn (Zajn al-Abidin) (658–713)
5. Muhammad al-Bâqir (676–733)
6. Ja’far al-Sâdiq (703–765)
7. Moussa al-Kazim (745–799)
8. Ali ar-Rida (765–818) = Ali Reza pesar Musa = Emam Reza
   rodzeństwo:
   Fatimah bint Musa al-Kadhim (świątynia w Qom)
   Ahmeda bin Musy (świątynia w Shiraz)
9. Muhammad at-Taki (810–835)
10. Ali al-Hadi (827–868)
11. Hasan al-Askari (846–874)
12. Muhammad al-Mahdi (868 – według imamitów do dziś żyje w ukryciu – Mahdi)

---

Mułła

Mollah (arab. مَوْلى , pers. ‏ملاý) – w szyizmie nauczyciel, interpretator praw religijnych i doktryn islamu. Nie jest zaliczany do duchownych.

---

Ajatollah

Ajatollah (arab. آية الله lub pers. آیتالله) honorowy muzułmański tytuł naukowy imama szyickiego, nadawany wysokiej rangi uczonym; znawcom teologii, nauk islamskich i prawa religijnego. Posiadacze tytułu są zazwyczaj także wykładowcami w medresach. Niektórzy ajatollahowie noszą czarne lub zielone turbany, co wskazuje na ich pozycję jako potomków Mahometa, inni ajatollahowie tradycyjnie noszą biały turban. Tytuł jest przyznawany także kobietom, które ukończyły seminaria osiągając tak wysoką rangę uczonego.

Najwyższą rangą, jaką mogą osiągnąć studenci seminariów, jest wielki ajatollah. Wielcy ajatollahowie upoważnieni są między innymi do tworzenia prawa i ogłaszania fatw, co czyni ich pomostem pomiędzy brakującymi imamami, a społecznością islamską.

---

Medresa

Medresa lub madresa to teologiczna szkoła muzułmańska, początkowo mieszcząca się przy meczecie, później samodzielna, w której nauczano Koranu, prawa oraz języka arabskiego. Od około X wieku medresy uzyskały pewną samodzielność, zaczęto wykładać w nich także nauki ścisłe.

---

Minaret

---

Ejwan

---

Mihrab

---

Zarih

---

Dynastie rządzące Persją

• Achemeidzi 600-330 p.n.e. – Imperium Perskie (religia: zaratusztrianizm)
• podbite przez Aleksandra Wielkiego Macedońskiego
• Arsacydzi 238 p.n.e. – 226 n.e. – Królestwo Parnów
• Sasanidzi 224-651 – Persja
  Zięciem ostatniego szacha Sasanidów Jezdegard III był 3 imam Al-Hussein ibn Ali mąż  Sahr Banu
  
• podbite przez Arabów (religia: islam sunnicki)
  • Umajjadzi – 661-750 – Wielki Meczet w Isfahanie
    
  • Abbasydzi750-1256
  • Bujidzi~930-~1050 (lokalnie)
  • Szeldżucy (lokalnie)
• podbite przez Mongołów
  • Ilchanidzi 1256-1335
  • Injuidzi – dynastia perska podległa Mongołom 1335-1357 (lokalnie) – meczet w Shirazie
  • Timurydzi 1370-1526
• Safawidzi 1501-1736 (religia: islam szyicki) – Persja – Meczet Imama (Królewski) w Isfahanie
  
• Afszarydzi 1736-1750
• Zandowie 1750-1794
• Kadżarowie 1794-1925 – meczet w Shiraz
• Pahlawi 1925-1979
• obalenie dynastii – Islamska Republika Iranu

---

Ciekawostki

• niewierny – osoba wyznająca inna religię. Nie jest to określenie negatywne. Bardzo negatywne zdanie muzułmanie mają na temat ateistów (w nic nie wierzących).
• Do meczetu (wbrew wielu pogłoskom) może wejść każdy, w tym i innowierca. Tak jak w każdej religii i tu obowiązuje kilka zasad, które należy przestrzegać:
  • do wewnątrz wchodzimy bez obuwia – tak jak do większości świątyń różnych religii na świecie;
  • z reguł, ale nie zawsze obowiązuje podział na płeć, przynajmniej przy wejściu, spowodowane to głównie jest tym, że kobiety muszą się przebrać;
  • w zależności od stopnia ortodoksyjności danego meczetu, kobieta musi mieć zakryte włosy, aż po ubranie czadoru, zasłaniającego całe ciało, a nawet stopy; mężczyźni w tej kwestii mają dużo więcej swobody, wystarczy tylko, że będą w długich spodniach i będą mieli zakryte ramiona;
  • w meczecie nie ma obowiązku modlenia się, nie ma też zakazu modlenia się w swojej wierze (do czego nie raz nas namawiano);
  • z meczetu NIGDY nas nikt nie wyprosił, a wielokrotnie byliśmy zapraszani;
• Wbrew pozorom islam jest religią tolerancyjną. Musimy tu jednak rozróżnić religię od kościoła – co odnosi się kompletnie do KAŻDEJ religii, instytucje kościelne i duchowieństwo często specjalnie podkreślają wyższość jednej religii nad inną. Islam uznaje i szanuje szczególnie religie „jednej księgi” chrześcijaństwo i judaizm za wyznawców jednego i tego samego boga.
• W Iranie dozwolone jest praktykowanie innych religii, z jednym zastrzeżeniem (obowiązującym od powstania Republiki Islamskiej w 1979 r), do religii innej niż islam nie wolno namawiać do zmiany wiary. W Iranie istnieje bardzo wiele obiektów sakralnych szczególnie chrześcijańskich i żydowskich, które nierzadko wspierane są przez lokalne społeczności w tym muzułmańskie.
• Islam przybył do Persji wraz z inwazją arabską około VII wieku, był to odłam sunnicki. Powszechna zmiana na szyizm nastąpiła wraz z powrotem dynastii perskich do władzy.
• Pierwotną religią Persów był zaratusztrianizm – „czciciele ognia”. Świętą księgą zaratusztrian jest Awesta, której najważniejszą część tworzą Gathy, zgodnie z wierzeniami napisane przez samego Zaratusztrę. Zaratusztrianizm był religią państwową.

• Jezus (syn Boży w chrześcijaństwie) jest jedną z najważniejszych postaci w Koranie (wspomniany 25 razy), uważany jest za proroka, który był wzorem dla Mahometa. Koran uznaje znaczenie nauczania Jezusa i boskie natchnienie słów, które przekazywał. Wzywa muzułmanów do oczekiwania na ponowne przyjście Jezusa:

„Jezus będzie przykładem i nauką poprzedzającą zbliżenie Ostatecznego Sądu. Strzeżcie się wątpić o jego przyjściu… Skoro Jezus pokazał się wśród cudów na ziemi, rzekł do ludzi: Przychodzę objawić wam prawdę, i oświecić was w wątpliwościach waszych. Bójcie się Boga, a mojej nauki trzymajcie się. On jest moim i waszym Panem! Służcie Mu, oto jest droga zbawienia.” (Koran, 43:61-64 TB)

• Bardzo ważną postacią (o ile nie ważniejszą) obok Jezusa jest jego matka Maria (Marjam), to obok Fatimy, córki Mahometa, Asiji, żony faraona, oraz Chadidży, pierwszej żony Mahometa, jedna z najbardziej szanowanych kobiet w islamie. Marjam jest ucieleśnieniem ideału kobiety muzułmańskiej. Jej imię tłumaczy się jako „oddająca cześć Bogu” i jest jedyną kobietą wymienioną w Koranie z imienia. Islam potwierdza dziewicze poczęcie Jezusa, nazywając Maryję Marjam al-Azra, czyli „Marią Dziewicą” i zwiastowanie, które zawarte jest w trzeciej surze Koranu:

„O, Mario! Zaprawdę, Bóg wybrał ciebie i uczynił cię czystą, i wybrał ciebie ponad kobietami światów. (…) Bóg zwiastuje ci radosną wieść o Słowie pochodzącym od Niego, którego imię Mesjasz, Jezus, syn Marii” (wersety 42, 45).

---

<<< zobacz też inne wpisy z Iranu >>>

<<< galeria zdjęć z Iranu >>>

---

Mapa naszej trasy po Iranie