Buchara to legendarne miasto Jedwabnego Szlaku, gdzie przez ponad dwa tysiące lat krzyżowałyprzewodnik po najciekawszych miejscach i garść informacji praktycznych o Bucharze.

Buchara to jedno z nhanatu. Dziś wciąż urzeka tych, którzy chcą poczuć ducha Wielkiego Jedwabnego Szlaku, czyli nas podróżników/turystów, którzy przemierzyliśmy Uzbekistan poznając ten wspaniały kraj.

Spis treści

Iczan Kala – stare miasto za murami

(uzb. Itchаn Qаlʼа)

Historyczne centrum Chiwy otaczają potężne mury wzniesione w XVII wieku na fundamentach pamiętających czasy X wieku. Ich imponująca konstrukcja, sięgająca wysokości dziesięciu metrów i grubości dochodzącej do sześciu metrów, usiana jest wieżyczkami strażniczymi i otworami strzelniczymi. Całość otacza dawna fosa, która miała stanowić dodatkową barierę ochronną i gwarantować przewagę w razie najazdu wroga. Do wnętrza prowadzą cztery monumentalne bramy, przez które od wieków wchodzili kupcy, pielgrzymi i zdobywcy.

Dziś, na tym niewielkim obszarze wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, skupiają się niemal wszystkie najcenniejsze zabytki Chiwy. Trudno uwierzyć, że na tak ograniczonej przestrzeni mieści się aż pięćdziesiąt historycznych budowli i dwieście pięćdziesiąt starannie odtworzonych domów, które w niezwykły sposób zachowują atmosferę dawnego miasta.

Konya Ark – twierdza wewnętrzna

(uzb. Koʻhna Ark)
Wewnętrzna twierdza Konya Ark, otoczona dodatkowym murem, została wzniesiona w XVII wieku jako rezydencja chana i centrum jego władzy. W jej obrębie mieściły się apartamenty władcy i jego rodziny, meczet, arsenał, mennica, harem, stajnie, lochy, a nawet specjalna arena do walk baranów, które stanowiły jedną z rozrywek na chanowym dworze.

Do twierdzy wchodzi się przez monumentalną bramę flankowaną dwiema masywnymi wieżami. Ich powierzchnię zdobią szafirowe kafelki, a między nimi rozciąga się portal pokryty misterną, niebieską majoliką, której wzory połyskują w słońcu.

foto1

Najważniejszą i najbardziej reprezentacyjną częścią twierdzy jest dziedziniec tronowy (Sala Tronowa). To tutaj chan przyjmował delegacje, prowadził narady i wymierzał sprawiedliwość. W cieniu drewnianego baldachimu wspartego na rzeźbionych kolumnach można poczuć powagę i splendor minionej epoki.

Po południowej stronie kompleksu znajduje się letni meczet, niewielki, ale wyjątkowo urokliwy. Jego ściany i kolumny pokrywają błękitne i turkusowe kafle.

foto2

W zrekonstruowanych pomieszczeniach haremu można zobaczyć, jak wyglądały wnętrza, w których mieszkały kobiety dworu, rodzina władcy oraz jego nałożnice. Ich prywatne przestrzenie zachwycają skromnym, ale eleganckim wystrojem, w którym odbija się styl epoki.

Obecnie wewnątrz Konya Ark podziwiać można bogato zdobione sale i historyczne artefakty, które pozwalają poczuć ducha dawnych czasów. Zobaczyć tu można oryginalny tron chana, kolekcję broni, dawne monety wybite w chiwańskiej mennicy oraz piękne przykłady tradycyjnej kaligrafii.

foto 3

Warto wspiąć się na najwyższy poziom twierdzy, gdzie niegdyś znajdowała się wieża obserwacyjna. Stamtąd rozpościera się przepiękna panorama na całe Iczan Kala – błękitne kopuły, minarety i gliniane dachów, tworzą niezwykły kadr, który warto wykorzystać do sesji zdjęciowej.

foto4

Kalta Minor

(uzb. Ichan Qa’la)
To najbardziej charakterystyczna budowla w Chiwie, rzucająca się w oczy zaraz po przekroczeniu zachodniej bramy, którą zazwyczaj wchodzi się po raz pierwszy do Iczan Kala. Minaret ma niezwykły kształt – bardzo szeroki u podstawy i stosunkowo niski, przez co bardziej przypomina ogromną beczkę niż smukłą, strzelistą wieżę. Jak to często bywa w przypadku najciekawszych zabytków, jego ostateczny wygląd jest dziełem przypadku.

W 1851 roku chan Muhammad Amin zlecił wzniesienie najwyższej w świecie islamskim wieży, z której miało być widać cały chanat, a nawet odległą Bucharę. Niestety chan zmarł przedwcześnie, a prace zostały przerwane, gdy minaret osiągnął zaledwie 29 metrów wysokości (według szacunków miał być cztery razy wyższy) i nigdy nie został dokończony. Z czasem został pokryty turkusową, białą i zieloną ceramiką ułożoną w geometryczne wzory.

Tak właśnie Chiwa zyskała swój wyjątkowy, niepowtarzalny symbol. Niedokończony minaret, którego masywna sylwetka zdobi panoramę miasta.

foto 06

Medresa Muhammada Aminkhana

(uzb. Muhammad Aminxon madrasasi)
Tuż obok Kalta Minor wznosi się piękna medresa zbudowana w połowie XIX wieku na zlecenie Muhammada Aminkhana. Była to największa medresa w Chiwie, miała być symbolem potęgi chanatu i jego politycznych oraz duchowych ambicji. W swoim czasie uchodziła za największą medresę w całej Azji Środkowej. Liczyła aż 125 juhr, czyli niewielkich pokoi mieszkalno-naukowych, rozmieszczonych wokół ogromnego prostokątnego dziedzińca. Oprócz przestrzeni przeznaczonych na naukę i modlitwę mieściły się tu również pomieszczenia dla gości oraz biblioteka.

Dziś w dawnych wnętrzach działa luksusowy hotel, w którym można przenocować w celach studenckich sprzed blisko dwóch stuleci. Fasada budynku robi ogromne wrażenie – zdobi ją misterna glazura i majestatyczny portal wejściowy. Na teren medresy, a właściwie hotelu, można bez problemu wejść i obejrzeć jej architekturę z bliska.

Meczet Dżuma

(uzb. Juma masjidi) – Juma, al-Jum’a oznacza piątek, dzień święty dla muzułmanów.
Wyjątkowo piękna i nietypowa świątynia z X wieku, przebudowana w XVIII wieku, z zewnątrz prezentuje się bardzo prosto i skromnie. Nie znajdziemy tu krużganków, kopuł ani innych ozdobnych elementów, które zwykle kojarzą się z meczetami, dlatego budynek nie przypomina typowej świątyni islamskiej. Cały jej urok i wyjątkowość kryje się jednak wewnątrz. Konstrukcja opiera się na 213 drewnianych kolumnach, z których każda jest indywidualnie i niepowtarzalnie rzeźbiona w motywy roślinne oraz geometryczne. Kilkadziesiąt z tych kolumn ma nawet ponad tysiąc lat i są oryginalnymi elementami budowli. Wnętrze świątyni tonie w medytacyjnym półmroku, a jedyne światło przenika przez świetlik w suficie, tworząc klimatyczne smugi, które podkreślają niezwykłą atmosferę tego miejsca. Meczet Dżuma od dawna pełnił rolę głównego miejsca piątkowych modlitw dla całej społeczności Chiwy. To tu gromadzili się mieszkańcy, władcy chanatu oraz przyjezdni kupcy, a funkcję piątkowego meczetu pełni do dziś.

Minaret Islom-Khoja

(uzb. Islom-Xo‘ja)
Nie jest to zbyt stara budowla, ale bardzo okazała. Została wzniesiona w latach 1908–1910 z inicjatywy Islama Khoji, wielkiego wezyra chanatu Chiwy, i składa się z minaretu oraz medresy. Minaret, mierzący 56,6 metra, jest najwyższą konstrukcją w Iczan-Kala. Jego smukła, stożkowata sylwetka ozdobiona jest dekoracyjnymi pasami z niebiesko-białych płytek ceramicznych, które pięknie kontrastują z ceglanym tłem elewacji.

Na szczycie wieży znajduje się niewielka kopuła z latarnią, a wewnątrz spiralna klatka schodowa prowadzi na platformę widokową, na którą można wejść (po zakupie dodatkowego biletu).

Tuż obok minaretu usytuowana jest medresa Islom-Khoja, obejmująca 42 juhry oraz przestronną salę modlitewną pod kopułą. Wnętrza medresy zachwycają bogatymi zdobieniami, a szczególną uwagę przyciąga misternie wykonany mihrab, zdobiony majoliką i ganczem.

Pałac Toszhowli

(uzb. Toshxo‘vli saroyi)
Zespół pałacowy (Tash Hauli, Tash Khaouli – „pałac kamienny”) został zbudowany w XIX wieku i stał się nową siedzibą chana Allah Kuli Bahadura po przeniesieniu jej z Konya Ark. Pałac składał się z około 150 luksusowych komnat, przeznaczonych dla samego chana, jego czterech oficjalnych żon oraz licznych konkubin. Wnętrza pałacu przyciągały uwagę bogato zdobionymi stropami, kunsztownymi drewnianymi rzeźbieniami oraz kolorowymi malowidłami, które razem tworzyły niezwykle efektowną i harmonijną całość. Fasada zdobiona była pięknymi mozaikami, ornamentami oraz charakterystycznymi dla regionu wzorami geometrycznymi i roślinnymi, podkreślającymi zarówno estetykę, jak i kunszt miejscowych rzemieślników.

Jak przystało na rezydencję chana, pałac otoczony był wysokim murem z wieżami i bramami, które miały chronić jego mieszkańców oraz wnętrza przed niepożądanymi gośćmi. W obrębie kompleksu znajdowały się trzy dziedzińce, każdy pełniący odrębną funkcję. Pierwszy dziedziniec otaczały sale reprezentacyjne, w których odbywały się ważne zebrania, audiencje oraz uroczystości. Drugi dziedziniec służył jako miejsce mieszkalne, a wokół trzeciego rozciągał się harem z pięcioma lożami wspartymi na drewnianych filarach — cztery z nich przeznaczone były dla oficjalnych żon chana, a piąta dla samego władcy.

Harem zamieszkiwało około 80 konkubin. Doradcy chana podróżowali po okolicy, wybierając spośród lokalnych dziewczynek w wieku około 8-10 lat te, które trafiały do haremu za sowitą zapłatą dla ich rodzin. Młode dziewczynki otrzymywały pełne wyżywienie, piękne stroje oraz były szkolone w tańcu, śpiewie, kulturze i odpowiednim zachowaniu w obecności chana. Formalnie status konkubiny zyskiwały dopiero po pierwszej menstruacji, a wtedy mogły pojawić się na balkonie naprzeciw loży chana, gdzie władca mógł je wybrać i zaprosić do swojej sypialni. Kiedy osiągały wiek około 19-20 lat, otrzymywały od chana posag i zazwyczaj wychodziły za mąż lub wracały do domu, gdzie miały szansę na dobre zamążpójście i nowe życie.

Mauzoleum Pahlavona Mahmuda

Na przełomie XII i XIV wieku w Chiwie żył Pahlavon Mahmud — człowiek o wielu talentach: rzemieślnik, poeta, filozof, zapaśnik i nauczyciel. Był znany nie tylko z niezwykłej siły i odwagi, ale także z mądrości i sprawiedliwości, a jego życie i czyny stały się inspiracją dla kolejnych pokoleń. Postać Pahlavona Mahmuda łączyła w sobie cechy zarówno bohatera narodowego, jak i świętego patrona, co sprawiło, że został patronem miasta Chiwa.

Po jego śmierci grób zaczęli odwiedzać pielgrzymi, a w XVIII wieku na miejscu pochówku wzniesiono mauzoleum. Z czasem wokół niego zaczęto chować dostojników miasta, w tym samych chanów, co dodatkowo podkreśliło znaczenie tego miejsca. Mauzoleum zachwyca swoją architekturą — od imponującej kopuły, która mieni się w promieniach słońca, po bogate i drobiazgowe zdobienia wewnątrz. Dziś jest to jedno z najważniejszych miejsc kultu religijnego w regionie, będące symbolem duchowego i historycznego dziedzictwa Chiwy.

Medresa Muhammada Rakhim Khana

Została wzniesiona pod koniec XIX wieku z inicjatywy chana Muhammada Rahima II, znanego również pod literackim pseudonimem Feruz, jednego z ostatnich władców Chiwy, który zasłynął z reform i działań na rzecz modernizacji chanatu. Budowla służyła jako szkoła koraniczna, gdzie obok nauk religijnych prowadzono zajęcia z przedmiotów świeckich, co w tamtym czasie wyróżniało ją na tle innych medres w regionie. Jej architektura zachwyca bogactwem detali i harmonią kompozycji. Fasady pokrywają misterne mozaiki i ceramiczne ornamenty, a wnętrza urzekają przestronnymi dziedzińcami, których dekoracje świadczą o kunszcie lokalnych mistrzów.

Dziś, podobnie jak wiele zabytkowych budowli w Iczan-Kala, medresa pełni przede wszystkim funkcję handlową. Można tu kupić pamiątki i wyroby rzemiosła artystycznego. W jednej z sal mieści się niewielkie muzeum poświęcone historii ostatnich chanów, choć nie należy ono do szczególnie imponujących.